تأثیر جهت شخم بر نگهداشت آب و عملکرد دانه گندم در کشتزار دیم در منطقه نیمه خشک در غرب زنجان

چکیده سابقه و هدف: فراهمی آب مهم ترین عامل تعیین کننده بهره وری در مناطق خشک و نیمه خشک است. در این مناطق عملکرد محصول تحت تأثیر توزیع و مقدار بارش و نگه داری آب در خاک است. به کارگیری روش های مدیریت خاک می تواند در مهار روان آب سطحی و افزایش نگه داری آب در خاک مناسب باشد. خاک ورزی به عنوان یک اقدام مهم مدیریتی خاک می تواند بر تولید روان آب و فرسایش خاک و در نتیجه بر ذخیره آب و عملکرد محصول در زمین های دیم تأثیر بگذارد. هنوز در بسیاری از کشت زارهای دیم در مناطق نیمه خشک، شخم در جهت موازی با شیب انجام می گردد که به عنوان یک عامل مهم، نگهداشت آب به خاک را به دلیل کاهش فرصت نفوذ آب، کاهش می دهد. اگر چه مطالعات مختلفی به منظور تعیین اثر روش های مختلف خاک ورزی بر ذخیره آب و عملکرد محصول در سراسر جهان انجام شده است اما اطلاعات اندکی درباره ی نقش جهت شخم در ذخیره آب و عملکرد محصول در کشت زارهای دیم گندم در مناطق نیمه خشک به ویژه در ایران وجود دارد. بنابراین این مطالعه به منظور تعیین اثرات دو جهت شخم (شخم موازی با شیب و شخم عمود بر شیب) در محتوای آب خاک طی دوره رشد و عملکرد دانه گندم در زمین دیم واقع در منطقه نیمه خشک در ایران انجام شد. مواد و روش ها: این مطالعه در کشت زاری دیم با شیب حدود 10 درصد، دارای خاک با بافت لوم شنی در زنجان، شمال غرب ایران در سال 1394 انجام شد. کشت گندم زمستانه در دو جهت شامل 1) موازی با شیب (به عنوان خاک ورزی مرسوم)، 2) کشت عمود بر شیب (به عنوان خاک ورزی حفاظتی) در اوایل مهر ماه 1393 انجام شد. برای این منظور 24 کرت به ابعاد 75/1 متر در 8 متر بر روی زمین طراحی شد. محتوای آب خاک در سه نمونه خاک هر کرت که از منطقه گسترش ریشه در فاصله پنج روز طی دوره رشد از مهر ماه 1393 تا تیر ماه 1394 گرفته شده بود، اندازه گیری شد. عملکرد دانه گندم و اجزای عملکرد با جمع آوری کل محصول از سطح هر کرت به هنگام برداشت محصول (تیر ماه) تعیین گردید. داده های محتوای آب خاک و عملکرد دانه گندم به روش تجزیه واریانس با استفاده از آزمون دانکن تحلیل شدند. تجزیه آماری با استفاده از نرم افزار spss نسخه 21 انجام شد. یافته ها: میانگین رطوبت خاک طی دوره رشد در کرت های با کشت عمود بر شیب (1/9 درصد)، 62 درصد بزرگ تر از کرت های با شخم موازی (6/5 درصد) بود. این تفاوت از نظر آماری (p نتیجه گیری: این مطالعه نشان داد که جهت شخم عامل مهم تعیین کننده محتوای آب خاک در کشت زار دیم گندم است. در کرت های با شخم عمود بر شیب فرصت نفوذ آب به خاک بسیار بالا است. این متغیر مهم ترین عامل تعیین کننده عملکرد گندم در شرایط دیم است. افزایش عملکرد دانه در شرایط کشت عمود بر شیب همراه با افزایش اجزای عملکرد به واسطه افزایش محتوای آب خاک بود. با توجه به این نتایج، به کارگیری شخم و کشت عمود بر شیب در کشت زارهای دیم می تواند به عنوان راه کاری اساسی جهت کاهش هدررفت آب و افزایش عملکرد در مناطق نیمه خشک باشد.